صفات
مقدمه
فراداده، ابزار سازماندهی دانش در محیط و رسانه‌های اطلاعاتی جدید، به ویژه وب است. طرح‌های فرادادهای مجموعه‌ای از عناصر با ساختار معناشناختی خاص هستند که به منظور توصیف، شناسایی، دست‌یابی، کشف، نگهداری، و مدیریت اشیای محتوایی در محیط جدید گسترش یافته‌اند. (طاهری، 1392 الف) امروزه حرکت از فراداده‌های موجود در کتابخانه‌ها به سمت دادههای پیوندی، از مسائل مهم کتابخانه‌هاست. که این امر با توجه به ساختار کنونی فهرستهای کتابخانه‌ای در محیط مارک با چالش‌های متعددی مواجه است. گرچه، توصیف کتابشناختی یکی از فرایندهای ضروری در کتابخانه‌ها محسوب می‌شود، و در گذشته، این فرایند به شکل یک فهرست ساده، نیاز کاربران را پاسخ می‌داد. اما رفته‌رفته، با پیشرفت شبکه جهانی وب، ضرورت استفاده از توصیف کتابشناختی جدید در راستای نیل به وب معنایی، پررنگ‌تر شده است. (پازوکی، کشاورزی، 1398) ایجاد دادههای ساختارمند در وب یکی از راهکارهای تحقق وب معنایی، به منظور پردازش و سازماندهی بهتر و درک معنا است. یکی از روشهایی که برای ایجاد دادههای ساختارمند پیشنهاد شده، معرفی فرانمای تولید دادههای ساختارمند موسوم به اسکیما دات ارگ است که توسط موتورهای کاوش گوگل، یاهو، بینگ و یاندکس ایجاد شده است. ، ایــن طــرح یــک واژگان یــا هستی‌نگاشــت واحــد اســت کــه بــرای توصیــف صفــات و بازنمــون روابــط میــان اشــیای محتوایــی وب معرفــی و طراحــی شــده کــه بــرای نشــانه‌گذاری اشــیای محتوایــی وب به‌شــیوهای قابــل درک توســط موتورهــای کاوش مناســب اســت. (فردحسینی، طاهری، حریری، باب الحوائجی، نوشین‌فرد، 1399) فرانمای تولید دادههای ساختارمند وب، امکان تولید و نمایش ساختارمند محتوا در محیط وب را دارد. صفات این طرح با استفاده از نشانه‌گذاری معنایی، محتوای موجودیتهای داده‌ای وب را در ساختار خود تعریف و ساختارمند کرده و باعث بهبود بازیابی پیشینه‌ها و اشیای محتوایی در عین نمایش معنادار در موتورهای کاوش وب می‌شود. اسکیما دات ارگ در پی ایجاد یک فرانمای یکپارچه برای تمام انواع اشیای محتوایی وب است. و بستر نحوی این طرح در قالبهای دادههای خرد، فرمهای خرد، جی‌سان-ال‌دی و آرد‌‌ی‌اف‌ای صورت می‌گیرد. ساختار این طرح بدینگونه است که انوع موجودیتهای داده‌ای در وب را در یک ساختار سلسله‌مراتبی چند سطحه شکل داده است. نوع شی کلی‌ترین و بالاترین سطح سلسله‌مراتب است و در سطح دوم نُه نوع کلی شامل عمل ، آثار خلاقانه، رویداد، ،آثار ناملموس، موجودیت پزشکی، سازمان، شخص، مکان و محصول هستند. نـوع آثار خلاقانه دارای بیشـترین زیرنـوع اسـت حتــی برخــی از زیرنوعهــای آن نظیــر مقاله دارای زیرنوعهــای دیگــری اســت هر کدام از نوع‌های ذکر شده در فرانما، دارای صفات خاص خود هستند. و به واسـطة سـاختار سلسـه مراتب گونـه، از نـوع پـدر (مافـوق) خـود ارث می‌بـرد. به‌عبـارت دیگـر، هـر کـدام از صفـات یـک نـوع بـر تمـام زیرنوعهـای خـود نیــز کاربــرد دارد.به عنوان نمونه بخشــی از فرانمــای نــوع کتاب مشــتمل بــر صفــات مخصــوص کتاب و صفات ابرنوع‌های آن در سلسله مراتب یعنـی آثار خلاقانه و نوع شی هسـت کـه از آنهـا ارث بـرده اسـت. (محمدی استانی، سهرابی، شعبانی، عاصمی، طاهری، 1398) در این نرم‌افزار به منظور بهبود دسترسی به موجودیتهای داده‌ای کتابخانه‌ای و تولید فراداده‌هایی با قابلیت نمایه‌سازی و پیدانمایی معنایی در محیط موتورهای کاوش از فرانمای تولید دادههای ساختارمند وب (اسکیما دات اُرگ) به عنوان بستر پایه ذخیره‌سازی فرادادهای استفاده شده است. همچنین به منظور غنی‌سازی فرانمای تولید دادههای ساختارمند، در این نرم‌افزار امکان ایجاد عناصر دیگر استانداردهای فرادادهای از جمله بیب فریم، مارک، مودس و غیره به عنوان مبنای طراحی و تدوین پروفایل فرادادهای فراهم شده است تا بتواند نیازهای توصیف و سارماندهی اشیای محتوایی هر یک از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی را تامین نماید. ساختار(مدل داده‌ای) در این نرم‌افزار مبتنی بر مدل داده‌ای بیب فریم است. مدل بیب‌فریم به عنوان چارچوب کتابشناختی جدیدی است که به عنوان جایگزین مارک با کاربست بهتر در محیط دادههای پیوندی مطرح شده است. بیب‌فریم اساساً در قالب آردی‌اِف و براساس سه سطح انتزاعی (شامل اثر ، نمونه، و مورد) با سه رده (کلاس افزوده) شامل عامل، موضوع و رویداد که به سه سطح اصلی مرتبط هستند ارائه شده است. موجودیت "اثر" در بیب‌فریم مشابه موجودیت "اثر" و "بیان" در الگوی مفهومی ال‌آر‌ام و عنصر "نمونه" مشابه با عنصر نمود در ال‌آر‌ام است. اثر: سطح بسیار بااهمیت مدل و شامل پدیدآوران، زبان، و موضوع‌ها است و جوهر مفهومیِ منبعِ در دست فهرستنویسی را مشخص می‌کند. نمونه: مشخص‌کننده اطلاعاتی از قبیل سازمان منتشرکننده، قالب، مکان، و زمان انتشار است. مورد: نسخه اصلی و واقعی (فیزیکی یارقومی) یک نمونه است که مشخص‌کننده اطلاعاتی ازقبیل موقعیت حقیقی فیزیکی یا مجازی، علامت قفسه، و رمزینه (بارکد) است.
بیب‌فریم علاوه بر این‌موارد، مفاهیم دیگری را که در ارتباط با رده (کلاس)های اساسی بالا هستند به‌شرح زیر تعریف می‌کند:
عامل: اشخاص، خاندانها و سازمانهایی هستند که از طریق نقشهایی نظیر مؤلف، ویراستار، عکاس، آهنگساز، تصویرگر و ... با یک اثر یا نمونه در ارتباط هستند؛ موضوع: یک اثر ممکن است درباره یک یا چند مفهوم باشد. این مفاهیم با عنوان "موضوعِ" اثر شناخته می‌شوند و ممکن است عناوین، مکانها، زمانها، رخدادها، اثرها، نمونه‌ها، موردها، عوامل و ... را دربرگیرند.
رویداد: رویدادها مبیّن وقوع یک اتفاق در محتوای یک اثرهستند. (پازوکی، کشاورزی، 1398)
در این بخش مدیر سیستم می‌تواند صفات و عناصر مربوط به استانداردهای فرادادهای مختلف از جمله فرانمای تولید دادههای ساختارمند وب (اسکیما دات اُرگ)، به عنوان بستر پایه ذخیره‌سازی فرادادهای در سیستم، و دیگر استاندادرهای فرادادهای مانند بیب‌فریم، مارک21، یونی مارک، مودس، مدس و جزء آن را به عنوان مبنای طراحی و تدوین پروفایل فرادادهای ایجاد و خصوصیات و ویژگی های مربوط به هر یک را تعریف نماید. صفات تعريف شده در بخش ايجاد كاربرگه و فرمت نمايش به منظور ذخيره سازي و نمايش پروفايل فراداده اي بكار مي رود.
نحوه دسترسی
نحوه دسترسی به بخش تعریف صفات در سیستم بدین شرح است:
تعار یف پایه> تعریف موجودیت‌ها > صفات
جستجو و مرور صفات فرادادهای
در این بخش فهرستی از صفات فرادادهای که تاکنون تعریف شده‌اند بر اساس ترتیب تاريخ ايجاد نمایش داده می‌شود. به منظور جستجو در فهرست صفات می‌توان از فاکتورهای "نام صفت"،"نوع موجودیت" استفاده کرد. برای مثال با انتخاب موجودیت کتاب از فیلتر نوع موجودیت، صفات مربوط به آن موجودیت در فهرست نشان داده می‌شود.
با انتخاب دکمه "فیلتر را نشان می‌دهد" امکان جستجو دقیق‌تر با استفاده از فیلترهای موجود فراهم شده است.
بصورت پیش فرض در هر صفحه 15 مورد نمایش داده می‌شود.با کلیک روی گزینه‌های بعدی و یا قبلی امکان رفتن به صفحات بعدی یا قبلی فراهم می‌شود. با انتخاب دکمه برو به صفحه اول و برو به صفحه آخر نیز صفحه اول و آخر به شما نمایش داده می‌شود. همچنین با انتخاب تعداد آیتم در صفحه نیز می‌توان نمایش تعداد موارد در هر صفحه را تغییر داد.
بخش صفات دارای ویژگی‌ها و امکانات زیر است:
- ایجاد صفت به خط و زبان‌های مختلف؛
- ویرایش صفت؛
- حذف صفت؛
- نمایش اطلاعات صفت؛
ایجاد صفت فرادادهای
صفت جدید را می‌توان از طریق کلید "جدید اضافه کن" در بخش تعریف صفات، ایجاد نمود.
برای ایجاد صفت مراحل زیر را انجام دهید:
1. با کلیک بر روی دکمه " جدید اضافه کن" صفحه مربوط به ایجاد صفت جدید در سیستم نمایش داده می‌شود.
این صفحه شامل پنج بخش "اطلاعات مربوط به ویژگی"، "موجودیت‌ها"، "مقادیر"، "نشانگرها" و "لاگ فعالیت" است. در بخش اطلاعات مربوط به ویژگی، امکان ثبت خصوصیات مربوط به یک صفت که شامل موارد زیر است فراهم می‌شود.
ایجاد صفت فرادادهای
صفت جدید را می‌توان از طریق کلید 
دربخش تعریف صفات، ایجاد نمود.
برای ایجاد صفت مراحل زیر را انجام دهید:
1. با کلیک بر روی دکمه " جدید اضافه کن" صفحه مربوط به ایجاد صفت جدید در سیستم نمایش داده می‌شود. این صفحه شامل پنج بخش "اطلاعات مربوط به ویژگی"، "موجودیت‌ها"، "مقادیر"، "نشانگرها" و "لاگ فعالیت" است. در بخش اطلاعات مربوط به ویژگی، امکان ثبت خصوصیات مربوط به یک صفت که شامل موارد زیر است فراهم می‌شود.
- تعریف نام یکتا برای صفت (در سه زبان استاندارد، فارسی و انگلیسی)
- تعیین وزن صفت در جستجو؛
- تعیین پیشوند ISBDبرای صفت مورد نظر؛
- تعیین صفت مورد نظر به عنوان صفات جستجوپذیر؛
- تعیین تکرارپذیری/ یا عدم تکرارپذیری صفت مورد نظر؛
- تعیین منبع استاندارد مربوط به صفت مورد نظر؛
- تعیین ترتیب اولويت نمايش صفت مورد نظر در كاربرگه و فرمت خروجي؛
- تعیین وضعیت نمایش/ یا عدم نمایش صفت مورد نظر در بخش‌های نمایش کامل مدرک، نمایش خلاصه یا نمایش نتیجه جستجو
وارد کردن فیلدهای ستاره دار، شامل نام (در سه زبان استاندارد، فارسی و انگلیسی) و وزن صفت در جستجو در سیستم اجباری است. فیلدهای غیر ستاره دار را نیز بنا به نیاز کتابخانه می‌توان پر نمود.
در بخش موجودیت‌ها، امکان افزودن موجودیتهای داده‌ای کتابشناختی (در سطوح اثر، نمود، مورد) مربوط به آن صفت به صورت تکی یا گروهی فراهم می‌شود.
در بخش مقادیر، علاوه بر امکان تعیین نوع ارزش ثبت شده در آن صفت که از نوع لفظی و نویسه‌ای (Literal) و یا غیرلفظی و رمزگذاری ((coded or Non Literal) است، برای ارزشهای غیر لفظی امکان انتخاب فرانماهای رمزگذاری واژگان مرتبط(VES)، موجودیتهای کتابشناختی و مستندات مربوط به آن صفت فراهم می‌شود. به عنوان نمونه ارزش ثبت شده در صفت پدیدآورنده، از نوع غیرلفظی یا رمزگذاری (Non-literal) است. که از موجودیتهای مستند نام شخص، خاندان و یا تنالگان انتخاب می‌شود.
در بخش نشانگر، درصورت نیاز امکان تعیین اینکه صفت مورد نظر به کدام نوع از نشانگرهای نقش، موضوع یا منبع مرتبط است فراهم می‌شود. به عنوان نمونه صفت پدیدآورنده با نشانگر نقش در ارتباط است زیرا نوع ارتباط پدیدآورنده با منبع از طریق نقشهایی نظیر مؤلف، ویراستار، عکاس، آهنگساز، تصویرگر و ... مشخص می‌شود.
ویرایش صفت فرادادهای
جهت اصلاح و یا تکمیل خصوصیات یک صفت، از بخش جستجو و مرور صفات، صفت مورد نظر را جستجو کرده و با کلیک بر روی نام صفت وارد صفحه ویرایش آن شده و تغییرات لازم را اعمال نمایید.
در پنجره ویرایش یک صفت در بخش لاگ فعالیت، تاریخچه ایجاد و یا ویرایش آن که شامل نوع فعالیت (ایجاد یا ویرایش)، نام کاربر انجام دهنده، تاریخ و ساعت انجام آن است ثبت و نمایش داده می‌شود.
حذف صفت
در صفحه فهرست صفات، با انتخاب گزینه "حذف انتخاب شده‌ها"، امکان حذف موارد انتخاب شده وجود دارد. برای این‌کارصفت(های) مورد نظر را بر اساس فاکتورهای موجود در صفحه، جستجو و انتخاب کنید و سپس روی گزینه "حذف انتخاب شده‌ها" کلیک کنید.
همچنین در پنجره ویرایش یک صفت نیز با انتخاب کلید حذف، امکان حذف آن صفت فراهم می‌شود.
شایان ذکر است در صورتیکه صفت مورد نظر در کاربرگه یا فرمت خروجی‌ای استفاده و فراخوانی شده باشد، امکان حذف آن وجود ندارد، جهت حذف صفت دارای کارکرد، ابتدا باید آن را از کاربرگه حذف کرد.
نمایش صفت
دریافت خروجی اکسل از فهرست صفات
با انتخاب گزینه "خروجی" در صفحه فهرست صفات، امکان تهیه خروجی اکسل از فهرست صفات تعریف شده به دو صورت دریافت خروجی از همه یافت شده‌ها و یا از موارد انتخاب شده وجود دارد. برای این‌کار صفت(های) مورد نظر را بر اساس فاکتورهای موجود در صفحه، جستجو و انتخاب کنید و سپس از بخش خروجی یکی از گزینه‌های "خروجی به اکسل (همه یافت شده‌ها)" یا " خروجی به اکسل (انتخاب شده)" را انتخاب کنید.
