نشانگر ها
مقدمه
يكي از مهمترين كاركردهاي فهرست كتابخانه، ايجاد ارتباط ميان موجوديت‌هاي فراداده‌اي است. توصيف معناشناختي موجوديت‌هاي فراداده‌اي و تعیین روابط ميان آنها، امكان برقراری پيوند ميان اشياي محتوايي مرتبط (اقتباسها، ترجمه‌ها، ويرايشها، شرحها، نقدها و ساير موارد) را در فهرست‌های کتابخانه‌ای فراهم مي‌سازد. در این سیستم از روابط‌كتابشناختي شناسايي شده بر اساس الگوي مرجع کتابخانه ای ایفلا (LRM) و نشانگرهاي روابط شناسايي‌شده بر اساس استاندارد توصيف و دسترسي به منبع (آردي اِي) برای توصيف و بیان دقیق انواع روابط‌كتابشناختي میان موجودیتها استفاده شده است.
ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ، واژهﻫﺎ ﯾﺎ ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ و اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎص ﺗﺮ، دﻗﯿﻖ ﺗﺮ و ﺻﺮﯾﺢ ﺗﺮي را در ﻣﻮرد ﻣﺎﻫﯿﺖ رواﺑﻂ ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ در ﻧﺸﺎن دادن رواﺑﻂ ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖﻫﺎي ﻓﺮاداده‌اي اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.
نشانگرهاي روابط در استاندارد توصيف و دسترسي به منبع(آردي اِي) ،بر‌اساس‌موجوديتها و روابط كتابشناختي ارائه شده در الگوي اف آربي آر تدوين شده‌اند و مطابق با دسته بندي تيلت از روابط كتابشناختي،به گروههاي مختلفي تفكيک شده‌اند .اين نشانگرها در قالب5 پيوست ارائه شده‌اند اﯾﻦ ﭘﯿﻮﺳﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ واژهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ به همراه تعاریف آنها و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎﯾﯽ برای اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﭘﯿﻮﺳﺖ آي:"ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ: رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ و اﺷﺨﺎص، ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻟﮕﺎن ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﻊ"؛ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺟِﯽ: "ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ: رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن آﺛﺎر، ﺑﯿﺎن ﻫﺎ، ﺑﺎزﻧﻤﻮن ﻫﺎي ﻋﯿﻨﯽ، و ﻣﻮردﻫﺎ"؛ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐِﯽ: "ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ: رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن اﺷﺨﺎص، ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎ، و ﺗﻨﺎﻟﮕﺎن ﻫﺎ"؛ ﭘﯿﻮﺳﺖ اِل: "ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ، اﺷﯿﺎء، روﯾﺪادﻫﺎ، و ﻣﮑﺎن ﻫﺎ"؛ ﭘﯿﻮﺳﺖ اِم: "ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي رواﺑﻂ: رواﺑﻂ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ". ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﭘﯿﻮﺳﺖهای آي، ﺟِﯽ و اِم مربوط به موجودیت‌های کتابشناختی و ﭘﯿﻮﺳﺖهای ﮐِﯽ و اِل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ موجودیت‌های ﻣﺴﺘﻨﺪ است. در این سیستم نشانگرها بر اساس سه دسته زیر ایجاد می‌شوند نشانگرهای نقش: برای تعیین رواﺑﻂ بین ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ و اﺷﺨﺎص، ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻟﮕﺎن ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﻊ به کار می‌رود. نشانگرهای نقش به ترتيب در سطح اثر، تحت گروه پديدآورندگان»؛ در سطح بيان، تحت‌گروه «همكاران (مشاركت‌كنندگان)»؛ در سطح نمود، تحت‌گروه‌هاي «سازندگان (توليدكنندگان)، ناشران و توزيع‌كنندگان»؛ و در سطح مورد نيز تحت گروه «مالکان» ارائه شده است. نشانگرهايي مانند ویراستار، مترجم، هنرمند، نويسنده، فيلمنامه‌نويس و اپرانويس و مانند آن در این دسته قرار می‌گیرند. نشانگرهای منبع: برای تعیین رواﺑﻂ بین منابع مرتبط به کار می‌رود. نشانگرهاي منبع به‌ترتيب براي آثار مرتبط، بيانهاي مرتبط، نمودهای مرتبط و موردهاي مرتبط و بر‌اساس روابط كتابشناختي‌تيلت، تفكيک‌شده‌اند. نشانگرهایی مانند اقتباسی است از، ترجمه ای است از، تجدید چاپ است از و مانند آن در این دسته قرار می‌گیرند. و نشانگرها ی موضوعی: برای تعیین روابط بین یک منبع و موضوع آن به کار می‌رود. و به ترتیب در قالب »اثر به عنوان موضوع يک اثر«، »بيان به عنوان موضوع يک اثر«، »نمود به عنوان موضوع يک اثر«، و »مورد به عنوان موضوع يک اثر« تفکیک شده‌اند. نشانگرها در سیستم بر اساس فهرست کامل نشانگرهای ارائه شده در وب‌سایت "آردي اِي‌رجيستري" ، پیوست بی " relator codes" استاندارد فراداه‌ای یونی مارک و relators در استاندارد مارک 21 ایجاد شده‌اند، همچنین در این سیستم امکان ایجاد نشانگرهای محلی با توجه به نیازهای بومی کتابخانه نیز وجود دارد. برای مثال نمايشنامه‌اي برگرفته از شاهنامه فردوسي را در نظر بگیرید. در واقع این منبع بيانگر اقتباسي از شاهنامه فردوسي به صورت نمايشنامه است. بر اين اساس، مي‌توان ميان اين منبع با اثر مربوط به »شاهنامه فردوسي«، رابطه» نمايشنامه‌اي است از (اثر) « (is dramatization of (Work)) را تعريف نمود. همچنین رابطه (is dramatization of (Work)) داراي رابطه معكوس » نمايشنامه شده است به صورت (اثر)dramatized as (work)” « “isاست. اين رابطه در ساختار سلسله مراتبي نشانگرهاي ارائه شده در‌استاندارد آر دي اِي به عنوان رابطه فرعي براي رابطه» اقتباسي است از(اثر) « (is adaptation of (work)) ذكر‌شده‌است.
